Mulleres con ollos de guerra

Tan so uns días antes de que os falanxistas deran morte á Capirota en Marín, no coñecido como Pozo da Revolta, en Mogor e pasearan o cadáver desta por Bueu e outras localidades dos arredores ata abandonalo na rúa, mataban hai case 85 anos, en Madrid ás coñecidas como Trece Rosas:  Carmen Barrero Aguado, Martina Barroso García, Blanca Brisac Vázquez, Pilar Bueno Ibáñez, Julia Conesa Conesa, Adelina García Casillas, Elena Gil Olaya, Virtudes González García, Ana López Gallego, Joaquina López Laffite, Dionisia Manzanero Salas, Victoria Muñoz García e Luisa Rodríguez de la Fuente.

Aquelas raparigas, algunhas menores de idade, purgaron coa súa propia vida durante o Réxime franquista a morte do comandante Gabaldón, a súa filla e o seu chofer a mans duns encapuchados vestidos de militar. Coa súa execución no paredón, o xeral Franco creu “dar exemplo” e infrinxir un castigo exemplar ante o asasinato, e xa de paso asegurouse o acabar co intento de reunificar o no que militaban na clandestinidade.

Concha Carretero, testemuña dun tempo terrible

Máis sorte cae elas, se é que nestes tempos podemos falar dela, tivo Concha Carretero, a quen o feito de estar afiliada á la Juventud Socialista Unificada (JSU), levouna a presenciar e a vivir en primeira persoa moitas das torturas da dictadra franquista e a compartir prisón coas Trece Rosas. Hai anos falamos con Concha Carretero, nunha das súas viaxes a Galicia para falar do terror que supuxo para moitas mulleres do seu tempo a vida naqueles tempos do terror.

Apertar a Concha Carretero producía a mesma sensación que dar un chimpo no tempo. cada unha das súas palabras é un paso atrás na historia de España, esa que algúns cuantos preferiron enterrar xunto ás vítimas da barbarie da Guerra Civil.  O testimonio de Concha é memoria perpetua de todo aquilo que xamais debeou acontecer, como ela mesma afirmaba cos seus tristes ollos de guerra…

Datos para a lembranza

Desde que momento da súa vida ten vostede conciencia política?

Concha Carretero: Os anos previos á guerra eu traballaba como asistenta nalgunhas casas de Madrid, e aínda que era moi nova foi aí cando empecei a ser consciente da situación social de España, e das desigualdades que había entre ricos e pobres.

E de onde lle viña a vostede esta vea tan comprometida?

Concha Carretero: Bueno, direiche que eu nacín en Barcelona por motivos políticos tamén. E é que ao meu pai, que era anarquista, asociábano co atentado que sufriu Alfonso XIII durante a súa voda, así que tivemos que fuxir e nesa fuxida a miña nai púxose de parto, así que no camiño e nacín eu.

Así que na súa casa o compromiso político era algo de familia?

Concha Carretero: Si, recordo que o meu irmán Pepe fundara unha asociación cultural que chamabamos “Saúde e Cultura”. Nela organizabamos actos sociais e culturais, como bailes, obras de teatro, rondallas… e en canto tiñamos oportunidade organizabamos de “camuflaxe” mitins lóstrego. Alí preparabamos á xente con charlas políticas. De feito os meus dous irmáns, Pepe e Luís, tamén foron detidos posteriormente, Pepe estaba a dirixir as guerrillas de Ponferrada e Luís estaba no Socorro Vermello axudando ás familias.

É nese momento cando decide afiliarse á JSU?

Concha Carretero: Antes militei nas MAOC (Milicias Antifascistas Obreiras e Campesiñas). Cando tiña 14 anos e viña dun baile, o que posteriormente sería o meu mozo, acompañoume a casa, quedamos conversando acerca de como estaban as cousas en España no social e de cal era o xeito de solucionar o que estaba a suceder. Ese día el contoume que pertencía ás MAOC, explicoume tamén de que maneira se preocupaban por todo o que estaba a ocorrer e como acabar con esas inxustizas e desigualdades sociais. Pareceume boa idea e pregunteille se podería afiliarme e el díxome que si e así o fixen. Empecei vendendo o xornal e pegando pasquíns. Despois disto pasaría a ser Mocidade Comunista (JC) que se unificarían coas Mocidades Socialistas formando a gran gloriosa JSU na que acabei militando.

Cal era o seu traballo dentro das JSU?

Concha Carretero: Pasei por varios postos. Estaba á fronte dun taller de tecedoras na Rúa Santa Engracia esquina con Río Rosas xusto onde estaba o Convento das Pastoras, que foi incautado. Quedaron catro monxas dentro, que nos axudaban e que ao final acabamos coidando. Alí facíanse camisas, chaquetas e pantalóns para a fronte. A min encargáronme a sección de xerséis, xuntei aos meus dezaoito anos a cen mulleres e fabricabamos ata cen pezas ao día. O caso é que os talleres das distintas áreas de Madrid centralizáronse no Sindicato da agulla e deixei ese labor.

E entón a que se dedicou?

Concha Carretero: Pois cando sucedeu isto funme a ver ao secretario xeral do Sector Norte, Aquilino Calvo – pai de Marcelino “pan e viño” e posteriormente padriño da miña filla- e mandoume a dirixir os “Pioneiros de Madrid e a provincia”, que eran nen@s que recrutabamos coa idea de telos recolleitos mentres que os seus pais loitaban na fronte. Nós dabámoslles clases de cultura xeral, con profesores/as, cultura física, con monitores/as…e así seguían adiante mentres os seus estaban na guerra.

No antigo Campo de Chamartín, o actual Santiago Bernabéu, organizamos con eles un desfile o 7 de Novembro do 38. Eran mil nen@s que recrutamos, vestidos por Carmen Cerviño Pastoriza, que por certo, era galega, Adela Sánchez Rupeli e eu, que dirixiamos os Pioneiros, de feito chamábannos “o trío pioneril”. Adela era secretaria xeral, Carmen era de “Organización” e eu de “Axitación e Propaganda”. Lembro este desfile con moito agarimo e moita ilusión porque estivemos a traballar quince días cosendo día e noite para o evento. As altas xerarquías aplaudían ao velos desfilar…aqueles nenos representaban aos homes do mañá.

Era entón asalariada do partido?

Ata aquel momento non, nunca pedira nin unha peseta, pero nese ano o meu irmán, que volveu da fronte, decidiu casar coa súa noiva, así que fun a ver ao secretario xeral Felipe Muñoz Arconada e díxenlle que quería traballar, el miroume asombrado e díxome : Máis?, entón eu díxenlle que o que quería era traballar cobrando pola miña situación familiar. Así que me mandou á “Fábrica de material de guerra e de experiencias industriais” xunto coas miñas tres amigas. Alí, na fábrica, tamén estaba Aurora Bautista, a que foi despois artista e ela e eu eramos as dúas estajanovistas, as que máis produciamos. Desde ese momento empezabamos a gañar e a vivir, ata que chega o ano 39 onde todo empezou. O 5 de marzo do 39 o meu irmán saíu de casa para ir á Brigada porque era comisario político e ao entrar detéñeno. Ese foi o último día que a miña nai, a miña cuñada, o meu irmán Luís e eu estivemos xuntos.

Acórdase do día que a detiveron a vostede?

Detivéronnos durante a Sublevación de Casado, cando iamos coller os ficheiros das Mocidades ao Comité Provincial, que estaba na Rúa Núñez de Balboa. Chegamos alí e collemos as fichas para buscar un sitio onde queimalas pero á saída xa nos colleron e leváronnos á a rúa Serrano 9, de alí aos Salesianos de Atocha e de alí ao cárcere de Vendas. A noite antes de entrar Franco soltáronnos e estivemos un tempo quietas, pero pronto empezamos a tentar reorganizar as Mocidades. Nese tempo durante unha reunión clandestina colléronnos de novo na Praza do Anxo e leváronnos xa á Carreira de San Jerónimo. Alí comezaron as torturas…

Como lembra todo aquilo?

Concha Carretero: Foi horrible, a min pegáronme moito e cando non me pegaban mandábanme limpar o sangue dos meus compañeiros que tiñan a cabeza partida, e aquel sangue… non saía.Carmen Cerviño, unha das miñas amigas, contoume que eu mesma pasei 24 horas inconsciente sobre unha mesa de mármore de todo o que me pegaban. Ao meu irmán, Pepe, o maior, tivérono colgado nas dependencias de Alcalá de Henares, atado e cun pau no recto. Humillacións e vexacións indescritibles que eu nunca cheguei a contarlle á miña nai para que non sufrise, aínda que ela recolleu as miñas roupas ensanguentadas que conservou moitos anos porque ela dicía que aquelas, nalgúns anos, serían a proba de tanta barbarie. Un día pedinlle que as tirase porque era velas e poñerme enferma lembrando todo o vivido.

Cal foi o momento máis duro naqueles días?

Concha Carretero: Un día que me encerraron nos calabozos espida, facía exercicio para non pasar frío… tes frío? –dixéronme-, eu respondía que un pouco, entón berráronme: “Pois non te preocupes que agora cho quitamos”. Metéronme sen roupa nun coche e eu vin que pasabamos a rúa Manuel Becerra, Vendas para arriba e dirección ao actual cemiterio da Almudena, temía o peor. Baixáronme diante das tapias, onde se executaba aos condenados e dixéronme sinalando cunha luz os buracos das balas: “Sabes que é isto?… os buracos das balas que mataron aos teus camaradas … e sabes que? Que as seguintes serán as túas”. Aínda así eu negueime a traizoar aos meus camaradas, naquel momento só pensaba na miña nai e no desgusto que levaría, afortunadamente só foron ameazas e volvéronme levar a prisión.

A súa sentenza chegoulle tendo á súa filla en brazos como foi iso?

Concha Carretero: Esta é unha historia moi bonita pero moi dura, a min léronme os cargos nos Xulgados de Masonería e Comunismo na Rúa do Prado 6, léronme pena de morte, era a principios do ano 44 e a miña filla Diana xa nacera, concretamente o 10 de marzo do ano 43. Eu ía cada 8 días a presentarme ao Cuartel da Garda Civil do Hipódromo porque estaba nunha especie de arresto, cada vez que nos presentabamos pegábannos, nunha ocasión rompéronme unha cella, aínda que eu prefería que me pegasen porque o comandante Pascual era un sádico, eu vin alí cousas que non vira nunca, barbaridades que facían sufrir moito. O caso é que o 6 de Marzo do 44, presentámonos ante o xuíz para que nos lese a resolución final da nosa condena, estabamos todos no banco, a miña filla estaba a empezar a falar e a andar e balbuceando as súas primeiras palabras ía dando bicos a todos os que estabamos sentados no banco… a xente non facía máis que dicir: “Que magoa de nena!”… e ese día o fiscal leunos a todos pena de morte. Eu abraceime á miña nena, porque aqueles eran os minutos previos a entrar en prisión e cría que non volvería vela, o caso é que estabamos nun cuartiño, o meu irmán de pé na porta con comida para que eu levase á prisión e para recoller á miña nena, e entrou o conserxe e dixo: “Concha Carretero!”… pero mira ata que punto chegaba a súa maldade que no canto de dicir “Concha Carretero: absolta!”, esperaron tempo, eses minutos foron interminables, os máis longos da miña vida, porque o facerme separar da miña filla para sempre doíame máis que todas as malleiras que me propinaban. No momento en que oín a palabra “absolta”, fallábanme as pernas, os brazos afrouxábanseme… nese momento pregunteille: “E os demais compañeiros meus?”, porque che digo sinceramente que de corazón se a min me din que eles seguen con pena de morte eu non acepto a miña absolución… o caso é que me leu as condenas de cárcere para os meus compañeiros e entón si quedei máis tranquila.

Por que cre que a indultaron?

Concha Carretero: Non sei, eu creo que foi o impacto que causou no xuíz a tenrura da miña filla, bicándonos a todos durante a lectura das condenas mentres a xente se lamentaba porque eu fóra morrer deixando unha nena tan pequena, creo que iso fixo efecto nel.

E como se segue a vida despois disto?

Concha Carretero: Non foi fácil, a miña nai pedía esmola porque os seus tres fillos estaban no cárcere e botábana da casa onde vivía porque a xente entón tiña moito medo, porque se te ían a buscar e non te atopaban levaban a todo o que se lles poñía por diante.

O caso é que ao saír tiven que loitar pola miña nai, a miña filla e os meus dous irmáns, pero Luís, o pequeno, cando saíu do cárcere tiña tuberculose, morreu moi novo e Pepe morreu no ano 80, tiña o fígado enfermo polas malleiras que lle deron no cárcere.

Acabou o seu sufrimento co indulto?

Concha Carretero: A verdade é que non, neste sentido nin a miña familia nin eu puidemos descansar ata que Franco morreu, porque despois de todo aquilo, cada pouco entraban en casa e rexistraban todo, levantaban colchóns e desbarataban todo canto tiñamos, é máis, nos últimos tempos detiveron a Jaime, un dos meus fillos con propaganda. Talvez por este motivo hai moitas cousas destes tempos que non contei a ninguén, é máis sobre moitas das cousas que agora conto, os meus fillos sorpréndense e dinme: Pero mamá isto non o sabiamos!, e é que en certa maneira trataba de protexelos co meu silencio e afastalos de todo o sufrimento que eu estaba a pasar, porque como sempre estabamos no punto de mira, non quería que por coñecer moitas cousas eles corresen perigo. Agora todo isto páganmo con fartura porque non me falta de nada con eles/as, cóidanme e están pendentes do meu acotío. Quérenme moito.

Merece a pena entón lembrar tanto sufrimento?

Concha Carretero: Diso se trata, eu conto todo isto agora para que nada do sucedido se esqueza, para que a xente se prepare e saiba que hai moito polo que loitar e sobre todo para que algo así non volva acontecer e ninguén teña que pasar polo que nós pasamos.

Eu maldigo a guerra, pero non só esta, maldigo todas a guerra, cando acendo a tele e vexo todas as que están a ter lugar no mundo teño que apagala porque non podo velo… e cando vexo imaxes de Franco choro, choro de rabia…

Queda rancor?

Concha Carretero: Ningún, o pasado pasado está, non hai que gardar rancor.

Cre vostede que perdemos tempo de contar todas estas cousas que sucederon?

Concha Carretero: A verdade é que sempre houbo moito medo porque pola rúa seguíannos e se te atopabas a un compañeiro e sabías que alguén te seguía xa lle facías unha chiscadela co ollo ou algún xesto para que pasasen de longo sen ser descubertos. Iso si, desde que comezou a transición ata hoxe perdeuse a moitas persoas que tiñan múltiples cousas que contar e que se foron sen que ninguén as escoitase. Agora xa quedamos poucos e cos anos algúns fomos perdendo memoria e outros lucidez.

Como ve ás mulleres de hoxe en día?

Concha Carretero: Tedes moita sorte, quédanvos moitas cousas que conseguir e tedes a sorte de ter outra vida, máis liberdade. Eu fun nai solteira e funme a vivir co meu mozo sen estar casada, agora iso é algo corrente porque hai máis liberdade. Tamén é certo que agora se vive con máis comodidade e iso fai que non se sinta a necesidade de facer fronte común por outras causas, pero vivides un momento moi bo e deberiades aproveitalo para loitar por conseguir cousas.

Que nos queda por conseguir?

Concha Carretero: Moito, queda por conseguir ese mundo mellor polo que sufrimos e loitamos tanto, queda por conseguir a paz do mundo enteiro, que non haxa guerras, nin fame e que todos @s traballadores/as sexan iguais, que non haxa diferenza de clases…

É vostede unha comunista dos pés á cabeza, a Nova Garda ata o final?

Concha Carretero: Dos pés á cabeza, se me deixan, morrerei cantando a Nova Garda (Concha tararea o Himno das JSU): “Somos la nueva guardia que va forjando el provenir…”

Eu non morrerei sentada nun sofá. Morrerei de pé, coas botas postas e o puño levantado para que os vindeiros recóllano.

Á memoria de Concha Carretero, que un día en Oleiros,

me mirou cos seus ollos de guerra.